BỆNH GỈ SẮT HẠI CÂY TRỒNG
Công ty TNHH TM DV Hạnh Phú Hòa | 02/11/2022
BỆNH GỈ SẮT HẠI CÂY TRỒNG
Trong số tất cả các vấn đề về sâu và bệnh thậm chí là cả động vật hại mà cây trồng có thể gặp phải, bệnh nấm cho đến nay là phổ biến và gây hại nhiều nhất cho cây trồng trên khắp thế giới. Nhiều nạn đói khét tiếng nhất thế giới có thể bắt nguồn từ nấm và các sinh vật giống nấm. Ví dụ như nạn đói khoai tây ở Ireland do một loại vi sinh vật giống nấm, Phytophthora infestans gây ra vào những năm từ 1841 - 1851, Bệnh có thể lây nhiễm sang cả cánh đồng trồng khoai tây chỉ sau một đêm. Tại Hoa Kỳ, nấm bệnh gỉ sắt trên thân lúa mì, Puccinia graminis tritici , đã khiến hàng triệu giạ lúa mì không thể cho thu hoạch.
Là những người làm vườn, chúng ta có một mối quan hệ phức tạp với nấm. Một mặt, chúng ta cần nấm và vi khuẩn có lợi để giúp thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của cây trồng. Mặt khác, chúng ta phải quản lý các loại nấm có thể ảnh hưởng xấu đến cây trồng của chúng ta.
Bệnh gỉ sắt là một bệnh phổ biến trên nhiều loại cây trồng do nấm gây ra. Hiện nay có thể kể tới như gỉ sắt cây thanh táo, gỉ sắt lạc, gỉ sắt đậu tương. Tuy nhiên để hiểu hơn về bệnh gỉ sắt phổ biến này chúng ta sẽ cùng đi vào chi tiết bài viết ngày hôm nay nhé.
Bệnh gỉ sắt (gỉ sét) là gì?
Để bắt đầu, chúng ta sẽ phải phân biệt khái niệm một chút. Rỉ sắt trên thực vật xảy ra thông qua một quá trình hoàn toàn khác với gỉ sắt trên kim loại hoặc chính trên sắt. Những gì bạn nhìn thấy giống như những mảng màu nâu hoặc đỏ trên lá hoặc thân thực sự là bào tử. Nấm không phải là thực vật và chúng không có khả năng tạo ra thức ăn thông qua quá trình quang hợp. Thay vào đó, nấm là sinh vật hấp thụ chất dinh dưỡng từ môi trường xung quanh thông qua các tua giống sợi gọi là sợi nấm. Một cụm sợi nấm được gọi là ổ nấm hoặc thân giả. Khi bạn nhìn thấy nấm mốc, một loại nấm khác, trên thực phẩm, bạn thực sự đang nhìn thấy sợi nấm của chúng.
Thế giới của nấm rộng lớn và cổ xưa. Chỉ riêng nấm gây bệnh gỉ sắt đã bao gồm khoảng 7.000 loài và các nhà khoa học đưa ra giả thuyết rằng chúng đã sống quanh hành tinh này trong một thời gian dài để có cơ hội cùng tiến hóa với các vật chủ thực vật của chúng. Các nhà nghiên cứu phỏng đoán có thể còn nhiều loài chưa được phát hiện ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới.
Bởi vì chúng thường tấn công một số cây trồng quan trọng nhất về kinh tế trên thế giới như ngô, ngũ cốc, cà phê và mía đường, một số loại nấm gỉ sắt đã được nghiên cứu rộng rãi. Mặc dù các bệnh gỉ sắt thường không gây tử vong cho cây trồng, nhưng chúng có thể làm cây trồng bị suy yếu nghiêm trọng trong quá trình sinh trưởng và và phát triển qua đó làm giảm năng suất cây trồng.
Các loại nấm gỉ sắt
Nấm gỉ sắt là loài ký sinh bắt buộc, nghĩa là chúng phụ thuộc vào các cây ký chủ sống để sống. Những loại nấm này đã có hàng trăm triệu năm để trở nên chuyên biệt hóa cao, điều đó có nghĩa là có thể có một loại nấm gỉ sắt đặc biệt chỉ thích nghi với một hoặc một vài loài loài thực vật chủ cụ thể. Cây cảnh và cây lương thực đều dễ bị nhiễm bệnh.
Nấm gỉ sắt từ các chi Puccinia, Uromyces, Gymnosporangium và Cronartium
đã được nghiên cứu kỹ vì tác động của chúng đối với xã hội loài người.
Ví dụ nấm Hemileia vastatrix B và Br gây ra bệnh gỉ sắt trên cây cà phê. Đây là loại nấm chuyên ký sinh trên cây cà phê. Hiện nay có tới 32 chủng sinh lý của nấm H. Vastatrix B & Br có thể ảnh hưởng và gây bệnh gỉ sắt đến cây cà phê.
Nấm Puccinla Arachidis gây bệnh gỉ sắt trên cây lạc và có thể xuất hiện cả trên cây đậu tương.
Có thể thấy rằng cùng một bệnh là gỉ sắt nhưng lại có vô vàn loại nấm khác nhau cùng gây 1 bênh. Đến giờ chúng ta phải chấp nhận rằng 1 bệnh sẽ có thể có nhiều nguyên nhân gây ra chứ không như trước đây về mặt phân loại chúng ta luôn cố gắng phân chia sao cho 1 bệnh chỉ có 1 nguyên nhân gây ra khiến cho cùng 1 triệu chứng hoặc triệu chứng gần giống nhau lại có tới quá nhiều tên bệnh ứng với các tác nhân gây hại khác nhau gây khó khăn trong phân loại bệnh.
Vòng đời của nấm gỉ
Vì số lượng loài lớn và đặc tính cây trồng cũng ảnh hưởng ngược lại tới đặc điểm của nấm gây hại nên nhìn chung nghiên cứu về nấm gỉ sắt là cực kỳ phức tạp và rộng lớn.
Nấm gỉ sắt có vòng đời rất phức tạp. Nhiều loài nấm gỉ sắt có 5 giai đoạn bào tử riêng biệt trên hai vật chủ không liên quan và trải qua cả sinh sản hữu tính và vô tính.
Ví dụ, nếu chúng ta lấy nấm gỉ sắt trên thân lúa mì, các bào tử gỉ sắt sẽ bám vào cây ký chủ khỏe mạnh, nảy mầm và xâm nhập vào mô thực vật. Sau đó, mầm bệnh sẽ bắt đầu hút chất dinh dưỡng từ cây chủ. Theo thời gian, nấm sẽ phát triển và tạo ra một thế hệ bào tử hạ mới dồi dào để ổ bào tử trên mô của cây chủ phun trào và giải phóng những bào tử mới này vào không khí. Đây là bột màu nâu đỏ mà bạn nhìn thấy trên cây bị nhiễm nấm gỉ sắt. Mỗi bào tử có thể lặp lại vòng đời này hai tuần một lần, điều này có thể dẫn đến mức độ nhiễm trùng cao. Trong phần này của vòng đời, các bào tử không bào đều là dòng vô tính của nhau và sinh sản vô tính.
Khi mùa sinh trưởng của cây ký chủ đầu tiên kết thúc, nấm gỉ sắt tạo ra một loại bào tử khác gọi là bào tử đông. Đây là những bào tử đen, đông lạnh tồn tại trong giai đoạn không hoạt động và bắt đầu chu kỳ sinh sản hữu tính trên cây ký chủ thay thế để sẵn sàng cho các biến thể di truyền mới vào năm sau. Đối với nấm gỉ sắt thân lúa mì, ký chủ thứ hai là cây dâu tây. Sự tái tổ hợp hữu tính xảy ra trong lá của cây dâu tây và dẫn đến một loại bào tử khác, bào tử gỉ. Bào tử sinh sản bùng phát từ ở bào tử ở mặt dưới của lá và sau đó tái nhiễm vật chủ đầu tiên.
Một điều cần lưu ý khi quản lý bệnh gỉ sắt trong vườn cây là các bào tử nấm có thể được tạo ra vào mùa đông và bùng phát vào năm sau. Bởi vì nấm gỉ sắt chúng sẽ không chỉ sinh sản và hoàn thành vòng đời trước mùa đông như một số bệnh nấm khác. Cách làm đó là loại bỏ bất kỳ lá hoặc thân bị thâm đen trên cây ký chủ và không thêm chúng vào phân ủ hữu cơ của bạn!
Các triệu chứng của rỉ sắt
Rỉ sắt là một tình trạng bệnh do nấm rất dễ nhận thấy, thường có thể thấy vào cuối mùa hè đến mùa thu. Triệu chứng chính là xuất hiện các mụn mủ (ổ bào tử) hoặc đốm tròn màu cam, đỏ, vàng, nâu, trên lá và thân cây bị nhiễm bệnh. Trong một số trường hợp, bạn cũng có thể nhìn thấy mụn rỉ sắt trên hoa và thậm chí cả quả.
Một số trường hợp lá có thể bị biến dạng, vị trí bị bệnh có thể hơi căng phồng lên và tất nhiên rồi, ở mặt dưới của lá sẽ có các ổ bào tử từ màu nâu đen cho tới vàng. Tất cả các bệnh gỉ sắt đều có ổ bào tử này ở mặt dưới và mặt trên chỉ phản ảnh sử biến đổi màu sắc do mặt dưới có bào tử bệnh gây ra.
Đối với những cây như hoa hồng, nấm gỉ sắt có thể làm cho lá bị rụng sớm và lây nhiễm theo chiều từ dưới lên trên của lá. Các loại hoa cây cảnh khác bị ảnh hưởng bởi nấm gỉ sắt bao gồm hoa cẩm chướng, cúc tây, phong lữ thảo và hoa bách hợp. Gỉ cũng là một vấn đề phổ biến đối với cỏ và bãi cỏ và xuất hiện dưới dạng các đốm màu vàng bột trên phiến cỏ.
Các cây khác bị gỉ sắt bao gồm lạc, thanh táo, đậu tương, ngô, lúa, cà phê,…
Kiểm soát bệnh gỉ sắt
Nấm gỉ sắt cũng giống như nhiều loại nấm khác, phát triển mạnh trong điều kiện nóng ẩm. Bạn có thể bắt đầu thấy các dấu hiệu rỉ sắt rõ ràng hơn vào cuối mùa hè với sự kết hợp phù hợp của mưa, độ ẩm liên tục và nhiệt. Bạn có thể sử dụng kết hợp các biện pháp canh tác và hóa học để kiểm soát bệnh gỉ sắt trong khu vườn của mình.
Điều trị gỉ sắt trên cây
Khi bạn xác định có các triệu chứng của bệnh gỉ sắt trên cây của mình, hãy loại bỏ lá, thân hoặc hoa bị nhiễm bệnh càng sớm càng tốt để ngăn chặn sự lây lan của bào tử. Nếu khu vực trồng trọt của bạn có tiền sử bị bệnh gỉ sắt, bạn có thể bắt đầu điều trị bằng thuốc diệt nấm phòng ngừa vào đầu mùa trồng trọt và phun lặp lại từ bảy đến mười ngày một lần và tiếp tục trong năm đến sáu lần phun. Mặc dù có nhiều loại thuốc diệt nấm trên thị trường, nhưng không nhiều loại thuốc trong số chúng được chấp thuận sử dụng hữu cơ. Thành phần hoạt chất của thuốc diệt nấm hữu cơ thường là lưu huỳnh, nhưng thuốc diệt nấm bằng đồng cũng có thể kiểm soát bệnh gỉ sắt. Đảm bảo đọc kỹ nhãn và làm theo hướng dẫn sử dụng.
Về các loại thuốc hóa học khác thì cần phải phun sớm khi mức độ bệnh còn trong tầm kiểm soát và chưa có thể phá hủy tới 50% lá của cây. Khi phun thuốc cần tuân thủ chặt chẽ các quy định và hướng dẫn của nhà sản xuất in trên bao bì sản phẩm cũng như thực hiện cách ly đầy đủ.
Tham khảo:
Phòng bệnh gỉ sắt
Phòng trừ nấm gỉ sắt bắt đầu bằng việc chọn giống kháng khi có thể. Nếu bạn đang chọn trồng một loại cỏ cho bãi cỏ của mình, theo khoa học nghiên cứu hiện nay có một số giống cỏ xanh và cỏ lúa mạch đen lâu năm có khả năng chống bệnh.
Nhiều người làm vườn thích trồng đậu . Nếu bạn lo lắng rằng nấm gỉ sắt sẽ là một vấn đề đối với đậu của bạn, bạn có thể thử các giống cây trồng như đậu hạt Kentucky Blue Wonder hoặc đậu bụi sớm Golden Wax vì các giống này có một số khả năng kháng bệnh gỉ sắt.
Ngoài ra còn có nhiều loại giống khác khác trên thị trường, hãy hỏi cửa hàng bán hạt giống để biết thêm chi tiết.
Các biện pháp canh tác để ngăn ngừa bệnh gỉ sắt bao gồm để lại đủ không gian giữa các cây của bạn để thúc đẩy luồng không khí tốt. Cố gắng không tưới nước từ bên trên và giữ cho lá càng khô càng tốt. Có một lịch trình tưới nước sâu nhất quán, chẳng hạn như thiết lập hệ thống tưới nhỏ giọt để thúc đẩy bộ rễ khỏe mạnh tổng thể để cây của bạn có thể có khả năng bảo vệ tốt hơn chống lại các bệnh thực vật nói chung. Một khi cây bị nhiễm bệnh gỉ sắt, cây đó có thể trở nên dễ bị nhiễm virus hơn và các loài gây hại khác do sức sống của nó giảm.
Bón phân cân đối đặc biệt là phân hữu cơ sẽ không gây ra các vấn đề không cân đối dinh dưỡng. Cây phát triển khỏe mạnh sẽ giúp cho quá trình chống chọi của cây khi bị bệnh trở nên dẻo dai và tốt hơn.
Cắt tỉa cành cây, loại bỏ những cành già, lá già, cành kém hiệu quả trên cây cũng giúp giảm thiểu bệnh.
Tham khảo: Phân hữu cơ
Ma Quang Hiệp
Pleiku, 2022
